Marian Fuks (historyk)

---

Życiorys

Marian Fuks przyszedł na świat 28 września 1914 roku w Płońsku, w rodzinie żydowskiej. Jego rodzicami byli Borys oraz Franciszka. Wykształcenie zdobywał w Szkole Reporterów Dziennikarskich, a po zakończeniu II wojny światowej kontynuował naukę na Uniwersytecie Warszawskim, gdzie uzyskał tytuł doktora dzięki pracy na temat „Problematyka polskiego czasopiśmiennictwa wojskowego w latach 1918–1939”. Habilitację obronił w 1978 roku, przedstawiając badania dotyczące prasy żydowskiej w Warszawie w latach 1823–1939. Natomiast w 1993 roku zdobył tytuł profesora.

W czasie II wojny światowej, jako rezerwista 9. pułku strzelców konnych, został powołany do wojska we wrześniu 1939 roku i znalazł się na wschodnich terenach Polski. Tam został aresztowany przez Sowietów i osadzony w ich więzieniach oraz łagrach. Udało mu się uwolnić dzięki układowi Sikorski-Majski zawartemu w lipcu 1941 roku, a następnie walczył w szeregach 1. Warszawskiej Brygady Pancernej im. Bohaterów Westerplatte. W czasie walk o Gdańsk odniósł kontuzję. Opuszczając służbę wojskową w 1967 roku, pełnił funkcję redaktora „Przeglądu Kwatermistrzowskiego” w stopniu pułkownika.

Od 1968 roku Fuks pracował jako naukowiec w Żydowskim Instytucie Historycznym (ŻIH) w Warszawie, gdzie przez dwa lata pełnił funkcję dyrektora oraz przez dwadzieścia lat redagował kwartalnik „Biuletyn ŻIH”. Jego szerokie zainteresowania naukowe zaowocowały ponad tysiącem publikacji dotyczących historii i kultury, które ukazywały się zarówno w Polsce, jak i za granicą.

Ważniejsze jego prace to m.in.: książka „Prasa żydowska w Warszawie 1823–1939” (1979, trzykrotnie nagrodzona, w tym m.in. nagrodą „Polityki”), „Adama Czerniakowa dziennik getta warszawskiego” (1983, przetłumaczona na kilka języków), „Muzyka ocalona. Judaica polskie” (1989), dwa tomy esejów „Z diariusza muzycznego” (1977 i 1981), „Martyrologia i walka Żydów polskich” (1988), „Żydzi w Warszawie. Życie codzienne. Wydarzenia. Ludzie” (1992, 1997), „Wielcy i sławni pochodzenia żydowskiego” (1998), oraz „Z Dziejów Wielkiej Katastrofy Narodu Żydowskiego” (1999).

Fuks był także współtwórcą albumu „Żydzi polscy. Dzieje i kultura” (1982) wydanego w trzech wersjach językowych oraz autorem haseł w encyklopediach polskich i zagranicznych, w tym w Polskim Słowniku Biograficznym. Dodatkowo, współpracował przy powstaniu księgi „100 lat Filharmonii w Warszawie 1901–2001” (rozdział o Filharmonii Warszawskiej w latach okupacji niemieckiej 1939–1945, 2001).

Jego dorobek obejmował również liczne publikacje na temat historii i muzyki polskiej oraz światowej. Interesował się m.in. miejscem urodzenia Stanisława Moniuszki w Ubielu na Białorusi, które to miejsce odnalazł w 1963 roku. W efekcie, zorganizował jedyne na świecie Muzeum Moniuszkowskie oraz opublikował wiele artykułów, upamiętniających zarówno miejsce urodzenia, jak i twórczość tego kompozytora.

Publikacje

Marian Fuks, znany historyk, ma na swoim koncie szereg istotnych publikacji, które znacząco wzbogacają wiedzę o historii Żydów w Polsce oraz ich wkładzie w różne dziedziny życia społecznego i kulturowego.

• Z diariusza muzycznego, t. 1, 1977,
• Prasa żydowska w Warszawie 1823–1939, 1979,
• Z diariusza muzycznego, t. 2, 1981,
• Adama Czerniakowa dziennik getta warszawskiego, 1983,
• Muzyka Ocalona – Judaica Polskie, 1989,
• Żydzi w Warszawie – Życie codzienne, 1992 (II wydanie 1997),
• Humor Żydów polskich (do 1939 r.), 1993 (II wydanie 1998),
• Wielcy i sławni – pochodzenia żydowskiego, 1998 (II wydanie 2003),
• Z dziejów wielkiej katastrofy narodu żydowskiego, 1999,
• Żydzi w Polsce – Dawniej i dziś, 2000,
• Księga sławnych muzyków pochodzenia żydowskiego, 2003,
• Mój wiek XX. Szkice do memuarów, 2009.

---

Oceń: Marian Fuks (historyk)

---