Ludwik Sztyrmer

---

Życiorys

Urodziny Ludwika Sztyrmera miały miejsce w Płońsku, gdzie przyszedł na świat jako syn Jakuba Stürmera, który był lekarzem wojskowym niemieckiego pochodzenia, oraz Julianny Linkowskiej, drugiej małżonki jego ojca. W 1824 roku ukończył korpus kadetów w Kaliszu, a pięć lat później zdobył stopień oficerski w Szkole Wojskowej Aplikacyjnej w Warszawie. Podczas swojej edukacji tam rozwijał szerokie zainteresowania literackie, w tym lekturę klasyków francuskich oraz poezji romantycznej, a także uczył się języków obcych, co pozwoliło mu na lekturę tekstów w języku francuskim, niemieckim oraz angielskim. Ludwik pisał także swoje pierwsze prace poetyckie.

W 1830 roku światło dzienne ujrzała jego debiutancka publikacja – rozprawa psychologiczna pod tytułem O magnetyzmie zwierzęcym. Jako patriota, aktywnie uczestniczył w wydarzeniach powstania listopadowego, a w bitwie pod Grochowem w 1831 roku został wzięty do rosyjskiej niewoli, co zakończyło się zesłaniem go do Wiatki (dzisiejszy Kirow). W 1832 roku Ludwik wstąpił do armii rosyjskiej, a w latach 1832–1834 pełnił służbę w Finlandii, gdzie pisał pamiętnik. Niestety, dzieło to zaginęło, jednak fragmenty jego treści zostały przytoczone przez Piotra Chmielowskiego w jego pracy Nasi powieściopisarze.

Rok 1834 przyniósł mu możliwość dalszego kształcenia, ponieważ podjął studia w akademii wojskowej w Petersburgu. Około 1838 roku poślubił Eleonorę Janowską. Jego debiut literacki miał miejsce w 1841 roku, gdy opowiadanie Pantofel. Historia mojego kuzyna ukazało się w czasopiśmie „Niezabudka”. Potem publikował kolejne opowiadania oraz powieści, jednak wszystkie wydawane były pod nazwiskiem swojej żony – Eleonory Sztyrmer.

W latach 1842–1845 był aktywnym członkiem petersburskiej koterii, a jednocześnie publikował artykuły publicystyczne w „Tygodniku Petersburskim” pod pseudonimem Gerwazy Bomba. W tym okresie często również przebywał w towarzystwie wybitnych postaci, takich jak Henryk Rzewuski oraz Józef Emanuel Przecławski. Niestety, pod koniec swojego życia, zmagając się z problemami psychicznymi, został uznany przez lekarzy za osobę z „rozmiękczeniem mózgu”, a od 1880 roku był całkowicie niepoczytalny.

Twórczość

Ludwik Sztyrmer jest uznawany za prekursora polskiej prozy psychologicznej, a także za jednego z pierwszych przedstawicieli polskiego gatunku prozy fantastycznej. Jego dzieła mają na celu zgłębienie „charakteru”, psychiki człowieka oraz wpływowych czynników, które ją formują. Wśród postaci jego opowieści często spotykamy osoby, które są społecznie niedostosowane, pogrążone w obsesjach, a niekiedy nawet szaleństwie.

Utwory Sztyrmera zawierają również elementy konserwatywnej krytyki społecznej oraz polemik z tematyką i stylistyką literatury romantycznej. Mimo tego, jego pisarstwo bogato czerpie z romantycznej frenezji. Zainteresowanie dziełami Ernsta Theodora Amadeusa Hoffmanna uważane jest za istotne źródło inspiracji w jego twórczości; sposobem narracji Sztyrmer często nawiązuje także do stylu Laurence’a Sterne’a.

W centrum jego prozy znajduje się postać Pantofla, która pojawia się w kilku utworach, a szczególnie w debiutanckim dziele Pantofel. Historia mojego kuzyna. Pantofel to człowiek niezwykle wrażliwy i inteligentny, jednak zmagający się z nadmierną nieśmiałością oraz społecznym niedopasowaniem. Ta kreacja odzwierciedla niektóre aspekty biografii samego autora.

Opowiadanie Frenofagiusz i Frenolesty przedstawia literata, który w poszukiwaniu inspiracji trafia do warszawskiego szpitala oo. bonifratrów, pełniącego funkcję szpitala dla obłąkanych. To miejsce staje się królestwem tajemniczego Frenofagiusza, pożeracza mózgów oraz jego sług, znanych jako Frenolesty – istnienia, które w różnorodny sposób prowadzą ludzi do obłędu. Tekst składa się z serii psychologicznych szkiców, z których każdy przybliża historię jednego z pacjentów szpitala, wplatając w surrealistyczną narrację elementy fantastyki i psychologii.

W opowiadaniu Dusza w suchotach. Wyciąg z papierów doktora przedstawiona zostaje spowiedź Karola, umierającego na śmiertelną chorobę. Postać ta jest reprezentantem typu bajronicznego. Utwór ma mocny wydźwięk moralizujący oraz chrześcijański, równocześnie krytykując romantyczne wzorce osobowe. Warto zauważyć, że tekst korzysta z motywów z młodzieńczego pamiętnika Sztyrmera.

Kolejnym interesującym dziełem jest Czarne oczy, w którym ekscentryczny Chryzanty Dewilski balansuje na granicy obłędu ze względu na swoją miłość do portretu kobiety oraz wiszącą nad nim tajemniczą przepowiednię. W tym opowiadaniu, wyraźnie zainspirowanym dziełami Hoffmanna, można dostrzec wiele fantastycznych elementów, podczas gdy moralizujące przesłanie, typowe dla Sztyrmera, jest w nim mniej wyraźne.

Późniejsze twórczości Ludwika Sztyrmera, takie jak Kataleptyk, Światło i cienie, Noc bezsenna, są postrzegane przez badaczy jako literacko słabsze, a żadne z tych dzieł nie doczekało się wznowienia po XIX wieku. Po 1859 roku autor skupił się na pisaniu wyłącznie fachowych prac wojskowych, które powstały w języku rosyjskim.

Publikacje

Oto wybór publikacji autorstwa Ludwika Sztyrmera, który pozwala na lepsze zrozumienie jego twórczości oraz zainteresowań literackich. Jest to zestawienie ważnych dzieł, które zasługują na szczególną uwagę:

• Pantofel. Historia mojego kuzyna (1841),
• Trupia główka (1842),
• Frenofagiusz i Frenolesty (1843),
• Dusza w suchotach. Wyciąg z papierów doktora (1843),
• Czarne oczy (1844),
• Kataleptyk. Powieść nieboszczyka Pantofla (1846),
• Światło i cienie (1847-1848),
• Noc bezsenna. Rozmyślania i pamiątki nieboszczyka Pantofla z papierów po nim pozostałych ogłoszone (1859).

Tego rodzaju dzieła, charakteryzujące się różnorodnością tematów i stylów, idealnie ilustrują bogactwo literackiego dorobku Sztyrmera, oraz jego unikalny wkład w rozwój polskiej literatury.

---

Oceń: Ludwik Sztyrmer

---